باسمه تعالی
بی‌تردید، همراهی و ایستادگی ملت ایران در مقاطع حساس تاریخ معاصر ـ از نهضت مشروطه و ملی شدن صنعت نفت، تا دوران انقلاب اسلامی و پس از آن، از جمله همین جنگ تحمیلی دوازده‌روزه اخیر ـ رمز پیروزی، پیشرفت و پایداری این سرزمین بوده است. هویت ملی، استقلال و عزت امروز ما، مرهون همان اتحاد و همبستگی ملی است که در بحران‌ها و تهدیدها تبلور یافته و ملت را سربلند نموده است.
در جریان جنگ دوازده روزه‌ای که از ۲۳ خرداد تا ۳ تیرماه ۱۴۰۴ توسط رژیم صهیونیستی و با پشتیبانی آمریکا بر کشورمان تحمیل شد، بار دیگر ملت ایران با وحدت و حضور گسترده و یکپارچه، حمایت خود را از نظام، کیان ملی و ارزش‌های انقلاب اسلامی به نمایش گذاشت. این حضور پرشور، بیانگر تداوم روحیه مقاومت و پایبندی به آرمان‌های استقلال، عزت ملی و پایداری در برابر تهدیدهای خارجی است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در بخشی از پیام خود خطاب به ملت ایران، با تأکید بر جایگاه بی‌بدیل و نقش ارزنده آنان در پیروزی در جنگ مذکور، چنین فرمودند:
«….تبریک سوّم تبریک اتّحاد و اتّفاق فوق‌العاده‌ی ملّت ایران است. بحمدالله یک ملّت در حدود نود میلیون جمعیّت، یکپارچه، یک‌صدا، شانه‌به‌شانه، در کنار هم، بدون هیچ گونه تفاوتی در خواسته‌ها و در مقاصدی که ابراز میکنند، ایستادند، شعار دادند، حرف زدند، از رفتار نیروهای مسلّح حمایت کردند، بعد از این هم همین خواهد بود… »
در همین راستا، ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان نیز در پیامی، ضمن تمجید از نقش وحدت و همدلی ملت ایران در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، بر اهمیت حفظ این انسجام ملی در مسیر پیش‌ِرو تأکید کردند. ایشان تصریح نمودند:
«…ما وام‌دار ایستادگی و مقاومت شما هستیم و عمیقا بر این باوریم که این پیروزی مرهون وحدت و آرامش و انسجامی است که در این مدت تجلی یافت. باید بکوشیم این وفاق و انسجام ارزشمند که بزرگ‌ترین سرمایه کشور است تداوم داشته باشد…»
این سخنان گهر‌بار، به ما یادآور می‌شود که همراهی و همدلی مردم، اصل و بنیاد خلق هر تحول و دستاورد سترگ در این سرزمین بوده است؛ سرمایه‌ای بی‌بدیل که در همه بحران‌ها، جنگ‌ها، نهضت‌ها و بزنگاه‌های تاریخی، ضامن سربلندی و بقاء ایران عزیز شده است.
حضور همیشگی مردم در میدان‌های سرنوشت‌ساز، چه در مواجهه با استبداد و استعمار، چه در دوران بازسازی، و چه هنگام رخدادهای بزرگ اجتماعی و طبیعی، رمز ماندگاری و بالندگی کشورمان بوده است.
نمایشگاه اسنادی با عنوان «نقش بی‌بدیل ملت ایران در بزنگاه‌های تاریخی»، با هدف تاکید بر همین نقطه قوت تاریخی ملت، تلاش دارد فرایند هم‌افزایی، اتحاد و نقش‌آفرینی ملت را در مقاطع حساس تاریخ معاصر، از نهضت تنباکو تا انقلاب اسلامی و دوره‌های پس از آن، با اتکا به واقعیات مستند و شواهد تاریخی، به نمایش گذارد؛ باشد که این اسناد الهام‌بخش، حلقه اتصال اندیشه و عمل نسل‌ها در مسیر تداوم عزت و وحدت ملی باشد.
نخستین نمونه بارز از این روحیه همبستگی ملی را می‌توان در نهضت تنباکو (۱۳۰۹–۱۳۰۸ق.) مشاهده کرد؛ جایی که علمای دینی، تجار و بازرگانان با حمایت گسترده مردم، در برابر امتیاز انحصاری توتون و تنباکو به شرکت انگلیسی رژی ایستادگی کردند و در نهایت با فتوای تاریخی میرزای شیرازی، این امتیاز لغو شد. این حرکت، آغازگر بیداری سیاسی نوین در ایران بود و نشان داد که اراده عمومی ملت توانایی بر هم زدن معادلات قدرت را دارد.
در ادامه، دومین خیزش مهم ایرانیان در دوران قاجار، جنبش مشروطه بود که با هدف محدود ساختن قدرت مطلقه شاه و تأسیس حکومتی قانون‌محور و مبتنیبر عدالت اجتماعی، در سال ۱۳۲۴ق./۱۲۸۵ش. به ثمر نشست. این نهضت که با مشارکت فعال علماء، روشنفکران و اقشار مختلف مردم پیش رفت، نقطه عطفی در روند دموکراسی‌خواهی و نوسازی سیاسی ایران بهشمار می‌آید.
حضور فعال اقشار مختلف مردم در نهضت مشروطه، همراه با شور و اشتیاق برای مشارکت در اداره کشور و حمایت از دولت‌ها به‌منظور آبادانی و پیشرفت در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، از جلوه‌های بارز نقش‌آفرینی ملت ایران در آن دوران است.
از سوی دیگر، در جریان نقض بی‌طرفی ایران از سوی روسیه و انگلستان و تجاوز نیروهای آن‌ها به خاک کشور در خلال جنگ جهانی اول، اقشار گوناگون مردم با پیروی از فتاوای جهاد علما، با اعلام آمادگی برای نثار جان و مال خود، در دفاع از استقلال و تمامیت ارضی ایران نقش‌آفرینی کردند. این اقدامات، جلوه‌ای دیگر از هوشیاری سیاسی و مسئولیت‌پذیری تاریخی ملت ایران در یکی از مقاطع حساس تاریخ معاصر است.
سومین مرحله از پویش ملت ایران علیه استبداد و استعمار، نهضت ملی‌شدن صنعت نفت در فاصله سال‌های اواخر دهه ۱۳۲۰ تا مرداد ۱۳۳۲بود. این نهضت با رهبری آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی و دکتر محمد مصدق و همراهی گسترده مردم، به یکی از بارزترین نمونه‌های اتحاد ملی در برابر سلطه اقتصادی و سیاسی استعمار بدل شد. نقش تعیین‌کننده مردم در تظاهرات، اعتصابات، تحریم‌ها و ایستادگی در برابر فشارهای داخلی و خارجی، پیروزی‌های اولیه این نهضت را رقم زد.
مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ همچنان ادامه یافت. اعتراض به اقدامات مغایر با آزادی و قانون، از جمله به شهادت رساندن دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران در پی اعتراض به سفر نیکسون، معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا به ایران، از عوامل اصلی تداوم این مبارزات بود. مخالفت با حکومت شاه نیز به‌دلیل اتکای او به قدرت‌های خارجی و نداشتن پایگاه مردمی، از دیگر دلایل شکل‌گیری و استمرار حرکت‌های اعتراضی در آن دوره به شمار می‌رود.
چهارمین و بزرگ‌ترین حرکت ملت ایران علیه استبداد و سلطه بیگانه، انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) بود که از سال ۱۳۴۱ش. آغاز شد و در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به پیروزی نهایی رسید. این انقلاب با تکیه بر مشارکت فراگیر مردم از اقشار گوناگون و با شعار استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی، ساختار سیاسی کشور را به‌طور بنیادین دگرگون ساخت.
در کنار مبارزه با استعمار و استبداد، یکی دیگر از جلوه‌های اتحاد و همدلی ملت ایران، حضور گسترده و فعال آنان در هنگام بروز بحران‌هایی همچون سیل و زلزله است. کمک‌های بی‌دریغ مردم به آسیب‌دیدگان این حوادث، نشانگر روحیه نوع‌دوستی و احساس مسئولیت اجتماعی آنان در راستای ابراز همدردی و تلاش برای تسکین آلام هموطنان بوده و همواره بخشی از سرمایه اجتماعی ملت ایران بهشمار آمده است.
یکی از نمودهای برجسته سرمایه اجتماعی در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مشارکت گسترده و داوطلبانه مردم در طرح‌های عمرانی و خدماتی از طریق نهاد جهاد سازندگی بود. این حضور فعال، نماد بارزی از همبستگی ملی و باور به نقش مردم در سازندگی کشور بهشمار می‌رفت.
با آغاز جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق در شهریور ۱۳۵۹، این روحیه مشارکت و ایثار وارد مرحله‌ای نوین شد. اقشار مختلف مردم، فارغ از گرایش‌های فکری، مذهبی و قومی، با حضور در جبهه‌های نبرد و نثار خون خود، در دفاع از تمامیت ارضی کشور مشارکت کردند. هم‌زمان، در پشت جبهه نیز مردم با ارسال کمک‌های نقدی و غیر نقدی و مشارکت در فعالیت های تدارکاتی پشتیبانی همه‌جانبه، دولت را در اداره و پیشبرد امور جنگ یاری رساندند.
افزون بر این، پس از پایان جنگ، همین روحیه جمعی و نوع‌دوستی در قالب مشارکت در بازسازی مناطق جنگ‌زده تجلی یافت. حمایت‌های مردمی، به‌ویژه در مناطق آسیب‌دیده، نه‌تنها روند بازسازی را تسریع کرد، بلکه به تقویت انسجام اجتماعی و اعتماد عمومی به نظام جمهوری اسلامی یاری رساند.
این حقیقت سترگ تاریخ ایران است که مردم این سرزمین، با وحدت، ایمان و آگاهی، همواره نقطه اتکای اصلی انقلاب، استقلال و سربلندی کشور بوده‌اند. از نهضت مشروطه و قیام ملی شدن صنعت نفت تا پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و در نهایت، ایستادگی مثال‌زدنی ملت در جنگ دوازده‌روزه خرداد و تیرماه ۱۴۰۴، همگی گواه روشنی است بر نقش بی‌بدیل و حضور همیشگی مردم در سرنوشت میهن.
بازخوانی اسناد موجود در این نمایشگاه، فرصتی است مغتنم برای مرور فراز و فرودهای تاریخی ملت و الهام گرفتن از سرمایه اجتماعی بی‌نظیری که در سایه اتحاد و بیداری مردم شکل گرفته است. این نمایشگاه نه‌تنها بزرگداشت رخدادهای گذشته، که تضمین پایداری، هویت و عزت امروز و فردای ایران عزیز خواهد بود.
امید است میراث پرافتخار همبستگی ملی که در این اسناد متجلی گشته، الهام‌بخش تلاش‌های پژوهشی، اداری و مردمی در راه پاسداشت آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی باشد و پیوندی عمیق‌تر میان نسل‌های دیروز، امروز و فردا برقرار سازد.
